In het departement Loire Atlantique ligt een bijzondere camping. Het is de oudste camping van Frankrijk, zegt de eigenaar. En niemand heeft het ooit betwist.

Camping Bel Air werd gebouwd in 1936 en ligt vlak bij het strand van Pornichet, ten zuiden van La Baule. Wat was namelijk het geval? De Franse regering had dat jaar officieel besloten de betaalde zomervakantie in te voeren. Dat was een revolutie voor de Franse arbeiders en ijzerondernemer Gustave David zag zijn kans schoon. Als iedereen straks op vakantie mocht, maar mensen tegelijkertijd weinig geld hadden, waar konden ze dan naartoe?

David stapte naar de burgemeester van Pornichet met het voorstel om bij het strand een camping te bouwen. Simpel en eenvoudig. Een plek waar gewone Fransen ’s zomers een tentje konden opzetten. De burgemeester zei ja en zo ontstond Frankrijks eerste officiële camping, die toen nog Camping des Campeurs heette.

Die camping bestaat dus nog steeds en is al bijna honderd jaar eigendom van dezelfde familie. Toen bedenker Gustave David in 1958 overleed, nam zijn zoon Louis David het stokje van hem over en diens zoon, Jean-François David, heeft sinds 1996 de leiding over de camping. Opa, vader en zoon zagen de veranderingen allemaal langskomen. Vanaf de jaren zestig kwamen er voor het eerst auto’s met caravans en dat vroeg om een andere inrichting. Bel Air was er nog niet klaar voor en in Pornichet stonden in de zomermaanden urenlang files van auto’s met caravans op straat, wachtend tot ze Bel Air konden oprijden. In de jaren zeventig reed er elke ochtend een kiepwagen met een kolossaal ijsblok de camping op. De chauffeur hakte dat ter plekke in stukken voor de kampeerders die verkoeling zochten. In 1978 werden de eerste douches met warm water gebouwd: maximaal tien minuten per persoon.

Waar ik eigenlijk heen wil: Nederlanders denken altijd dat ze kampioen kamperen zijn, maar de Fransen zijn er ook gek op. Frankrijk heeft zelfs de meeste campings in Europa: 8.139 volgens een laatste officiële telling. Afgezet naar de bevolking staat Frankrijk op de derde plaats, met 120 campings per miljoen inwoners. Kroatië heeft de meeste campings (226 per miljoen inwoners) en, jawel, Nederland staat op nummer 2 (151 campings per miljoen inwoners), becijferde brancheorganisatie KCI (Kampeer & Caravan Industrie).

Het ging afgelopen jaar ook nog eens heel erg goed met de Franse campings. Terwijl het hotelbezoek inzakte, steeg het aantal overnachtingen op campings: en dat al voor het vierde jaar op rij. En het zal u als lezer vast niet verbazen, maar dat succes was vooral te danken aan de Nederlanders. Nederlanders boekten 12,2 miljoen overnachtingen op een Franse camping in de zomer van 2024: meer dan de Belgen, Britten en Zwitsers samen. ‘Nederlanders waren al de grootste groep buitenlandse kampeerders in Frankrijk maar zijn dit jaar nog verder gegroeid’, schreef statistisch bureau Insee.

Voor de volledigheid: Bel Air is een klassieker en is trots op z’n verleden, maar de camping is ook met z’n tijd meegegaan. Op het campingterrein staat anno 2025 een [espace bien-être] voor massages en manicures en naast de kleine vouwtentjes staan luxueuze villa’s, uitgerust met vaatwasser en jacuzzi’s. Maar gelukkig is de traditionele petanquebaan er ook nog steeds en spelen de Fransen er – net als een kleine honderd jaar geleden – nog steeds bordspellen met de familie onder de tentluifel.

In het Franse DNA zit een geheimzinnige gen verstopt, dat nog geen wetenschapper heeft kunnen vinden maar dat ongemerkt door Franse ouders aan hun Franse kinderen wordt doorgegeven.Het is het ‘protest-gen’. Demonstreren zit al eeuwen in het Franse genetisch materiaal.Weet u wie nu één van de meest getalenteerde protestleiders in Frankrijk is? Manès Nadel. Hij is zeventien jaar oud, leidt een scholierenbeweging, en was recent actieleider bij demonstraties tegen pensioenhervormingen en tegen president Macron. Zet hem op een podium en met zijn retorische talenten blaast hij alle gelouterde politici en getrainde vakbondsleiders weg.Demonsteren hoort bij het leven in Frankrijk. “Ik denk dus ik ben”, schreef Descartes, maar terugkijkend op ruim honderd jaar Franse geschiedenis, zou ik zeggen: “Ik betoog, dus ik besta.”
Het was minister en (later) premier Georges Clemenceau die in 1907 voor het eerst massademonstraties toestond. Hij richtte ook al de eerste mobiele gendarmerie-brigades op die de rust moesten bewaren bij protesten. Dat ging toen nog wel te voet en te paard.
Als journalist loop ik regelmatig mee met betogers, met blocnote, microfoon en/of cameraman. En bij deze wil ik wat geheimen met u delen waarover u nooit iets hoort in de krant, op de radio of op televisie. Demonstreren is een ‘uitje’ voor Fransen. Als de protesten beginnen om 15:00 op Place de la Bastille, dan zitten vanaf 12:30 alle restaurants rondom het plein al vol met lunchende demonstranten. Een glaasje wijn hier, een biertje daar, en de spandoeken nog opgerold tussen de tafeltjes.
Al lang vóór het protest goed en wel begint, stromen pleinen en straten ook al vol met karretjes en wagentjes waar op extreem onhygiënische wijze allerlei voedsel wordt bereid en verbazingwekkend vaak ook nog wordt verkocht aan naïeve betogers met een lege maag. De organiserende vakbonden nemen hun eigen bestelwagens mee, met ingebouwde keukens en hectoliters aan koffie en bier.
Ik was eens bij een betoging van ‘rechts’ tegen het homohuwelijk. En aan het einde kwam het, zoals altijd, tot gewelddadigheden. Deftige heren en chique dames zag ik klapstoeltjes neerzetten om zittend en glimlachend te kijken naar de jongeren die op de vuist gingen met agenten. Het ‘uitje’ was compleet.
De politie is ook een vaste aanwezige. En agenten houden er een specifieke strategie op na die je als onwetende nieuwkomer duur kan komen te staan. Het heet de nasse, oftewel: de fuik. Om bij Place de la Bastille te blijven: alle straten rondom worden eerst afgezet. Dan lopen de agenten naast elkaar het plein op en maken de cirkel steeds kleiner. Als je niet aan het begin uit die kring politiemensen weet te ontsnappen, eindig je midden op het plein, bijeengedreven met de grootste raddraaiers, die – in tegenstelling tot jou – wél wisten dat dit het eindpunt zou worden.
Tot slot nog één demonstratiegeheimpje. Altijd en overal loopt één man mee. Jean-Baptiste Reddé. Beroepsdemonstrant. Hij is 67 jaar oud, ex-leraar, en hij demonstreert al bijna 30 jaar. De reden maakt hem niet veel uit, als er maar ‘sociale onrechtvaardigheid’ in het spel is. Reddé draagt altijd grote vierkante protestborden boven zijn hoofd, met spitsvondige leuzen, herkenbaar ‘Mondriaans’ geschreven met blauwe, rode, gele, groene en zwarte viltstiften. “Er is veel leed en ik wil de wereld beter maken”, zei hij eens.
Ik durf het bijna niet te zeggen, maar Reddé en ik zien elkaar inmiddels al zo veel jaren, dat we nu maar vriendelijk naar elkaar knikken als we weer eens allebei in een demonstratie staan.

Frankrijk heeft inmiddels best een rijtje spraakmakende ondernemers. Het bekendst zijn natuurlijk de allerrijksten: François Pinault en Bernard Arnault. Twee mannen in pak en op leeftijd die hun rijkdom vergaarden met wereldberoemde Franse luxemerken zoals Louis Vuitton en Yves Saint Laurent. De eerste heeft een museum in Parijs, de tweede liet een museum bouwen aan de rand van Parijs.

Dan zijn er de zakenmensen die zich juist willen onderscheiden, die ‘anders’ willen zijn. Jacques-Antoine Granjon is er zo één, miljardiar en topman van ‘vente-privee’. Hij was de eerste en enige Franse ondernemer die ik interviewde die héél lang haar heeft. Een statement. En tijdens het interview droeg hij ook grote gepunte cowboylaarzen. Zo fout als maar kan in Frankrijk.

Er zijn ook Franse zakenmensen die niet per se zelf op willen vallen maar die wél macht en invloed zoeken. Mediatycoon Vincent Bolloré valt in die categorie: een geslaagd ondernemer maar ook een man die inmiddels een heel conglomeraat aan grote media rond zich heeft verzameld (Journal du Dimanche, CNews, Europe 2, Paris Match, etc) die allemaal dezelfde rechts-radicale politieke toon hebben.

Geen vrouwen? hoor ik u vragen. Ze zijn er wel, vrouwelijke topondernemers in Frankrijk, maar ze laten veel minder vaak van zich horen dan de haantjes die ik hierboven beschreef. Marie-Christine Coisne-Roquette staat aan het hoofd van de multinational Sonepar en heeft naar verluidt een vermogen van 7 miljard euro, maar ze zit vaker gewoon op kantoor dan dat ze in de pers wordt genoemd wegens puntlaarzen of haar politieke agenda.

In diezelfde categorie, maar dan als man, bevindt zich nog een ondernemer die genoemd moet worden: Gérard Brémond. Een succesvol zakenman maar volslagen onbekend bij het grote publiek. Iedere journalist heeft wel een lijstje mensen die hij of zij nog eens wil interviewen en bij mij staat Brémond op zo’n lijstje. Ik moet wel opschieten want hij is al 86 jaar oud en geeft nauwelijks interviews.

Brémond maakte eind jaren zestig naam met een – destijds – revolutionair project: skioord Avoriaz. Het werd hoog in de bergen gebouwd, was omringd door skipistes en auto’s waren er taboe. De gebouwen hadden een opmerkelijke organische architectuur. Deed je de voordeur open, dan stond je meteen op de piste. Het was in de jaren zestig ‘een avantgardistische utopie die werkelijkheid werd’, schreef de Franse pers.

De ondernemer richtte daarna Pierre & Vacances op. En ook daarmee introduceerde hij een compleet nieuw concept: Fransen konden goedkoop eigenaar worden van een vakantiehuis als ze het via Pierre & Vacances ook aan andere vakantiegangers verhuurden. Het bedrijf groeide, werd een multinational, ging naar de beurs en nam twintig aar geleden ook het Nederlandse Center Parcs over.

Maar het aardige van Brémond is dat hij er een hobby op na houdt waarover hij ook nauwelijks in de publiciteit treedt: jazz. Hij is een groot fan. Als kind speelde hij gitaar en wilde hij professioneel muzikant worden, maar het ontbrak hem aan talent, zei hij zelf ooit. “De afstand tot sterren als Sacha Distel was te groot.”

Daarom koos hij voor het ondernemerschap. Maar hij onderhield zijn jeugdliefde. Brémond werd eigenaar van jazz-radiozender TSF Jazz en redde één van de beroemdste jazzclubs van Parijs van de ondergang: Le Duc des Lombards.

Een nauwelijks bekende Franse ondernemer die geen grote musea bouwt maar het liefst jazzmuzikanten een podium biedt, zonder zelf op de voorgrond te treden: mooi toch?

Als je permanent in Frankrijk woont heb je natuurlijk vaak familie, vrienden of collega’s uit Nederland aan de lijn. En héél vaak hoor ik dan dezelfde vragen. Als ’s morgens de telefoon gaat is steevast de eerste vraag: ‘Je zit zeker aan een lekker Frans croissantje?’ Als een collega me ’s avonds belt, is vaak de vraag: ‘Je hebt vast net een lekker flesje Franse wijn opengetrokken, maar mag ik toch even storen?’
De achterliggende gedachte: Fransen eten ’s morgens croissants en drinken ’s avonds wijn.   Als u dat ook denkt – en als u dat ook graag wilt blijven denken – adviseer ik u om vanaf hier niet verder te lezen.

U bent er nog?

Oké, daar komt ie: croissants en wijn zijn geen gemeengoed (meer). Sorry.

Ik weet dat mythes hardnekkig kunnen zijn, maar het consumptiegedrag van Fransen is niet wat we vaak denken.

Om bij de ochtend te beginnen: de meerderheid van de Fransen (62 procent) eet dan (stok)brood, besmeerd met boter en jam. Gewoon simpel, vaak met koffie of thee. Slechts 24 procent kiest voor een croissant of een pain au chocolat, blijkt uit een peiling van onderzoeksbureau Odoxa. Opvallend: 4 procent smeert regelmatig pindakaas op het stokbrood. En ik maar denken dat dat puur Nederlands (en een beetje Amerikaans) was.

Dat brood overheerst, is niet zo gek. Voor de prijs van een gemiddelde goede croissant voor één persoon kan je ook een stokbrood voor de hele familie kopen.

En de Fransen weten ook wel dat de croissant nou niet echt een gezondheidskeurmerk heeft. Ik mocht voor een televisiereportage eens een bakker volgen die ’s morgens vroeg het deeg uitrolde en dat was schrikken. Per croissant wordt een hoeveelheid boter gebruikt die ik normaal nog niet in een maand wegwerk.

Dan de avond. De wijn. Allereerst: de consumptie van rode wijn is in Frankrijk in 10 jaar met 32 procent gedaald. En jongeren moeten er bijna helemaal niets van hebben. Bijna de helft van alle wijn in Frankrijk wordt gedronken door 55-plussers.

En als het dan over de huiselijke maaltijd gaat: in 2022 zei maar 58 procent van de Fransen wijn te drinken bij het eten. In 2015 was dat nog 73 procent. In wijnland Frankrijk mag je dat rustig een culturele revolutie noemen.

Die verandering heeft, net als bij de croissant, onder meer met de kosten te maken. Wie elke avond een fles wijn op tafel zet, ziet de rekening snel oplopen. En de koopkracht is en blijft één van de grootste zorgen van de Fransen.

Maar het is vooral een cultuuromslag. Franse jongeren hebben andere wensen (bier), een andere smaak (lichtere wijnen) en denken ook meer aan hun gezondheid dan hun ouders of grootouders deden (bio).

Natuurlijk: president Macron heeft weleens gezegd dat hij elke dag bij de lunch een glaasje wijn drinkt en ook mijn buurman schenkt elke avond braaf zijn glas vol. Maar dat is de anekdotiek die we graag willen horen. De echte tendens is duidelijk: de Fransen drinken minder wijn. En ze eten dus weinig croissants.

Klopt er dan helemaal niets meer van onze traditionele en romantische ideeën over het Franse eet- en drinkgedrag? Jawel hoor.

Wijn blijft geliefd, maar vooral bij speciale gelegenheden of als mensen uit eten gaan. En de croissant blijft voor Fransen een zalig extraatje dat ligt te lonken bij de bakker. Ideaal voor een zondagochtend thuis, of in dat Parijse café waar je hem ’s morgens, staand aan de bar met een kop koffie, mag opsmikkelen.

Ik was op reportage in Villars-les-Dombes.

Waar?

In Villars-les-Dombes, ja. Bijna niemand kent het. Het is een klein stadje ten noordoosten van Lyon. Eigenlijk is het alleen bekend bij liefhebbers van kip (om te eten) en liefhebbers van vogels (om naar te kijken).

Villars-les-Dombes ligt namelijk vlakbij Bourg-en-Bresse, wereldberoemd vanwege z’n lokale lekkernij: een schijnbaar zeer smakelijke vleeskip (sorry, ik weet het niet zelf: ik ben vegetariër) waarvan de kwaliteit wordt beschermd wordt door een AOC, een Appellation d’Origine Contrôlée.

En Villars-les-Dombes trekt toeristen vanwege z’n vogelpark: een natuurgebied van 35 hectare met 250 vogelsoorten uit de hele wereld en toegankelijk voor publiek.

Ik was er niet voor de kip of de vogels. Ik moest er toeristen interviewen. Toen ik klaar was, stapte ik in de auto, richting Parijs. En ik was nog maar net aan het rijden toen ik zag dat ik omringd was door meertjes. Niet één of twee, nee: kilometers lang was er links en rechts, voor me en achter me, overal water. Ik stopte, klikte op de landkaart op mijn telefoon, zoomde uit, en zag tot mijn grote verbazing dat ik eigenlijk tússen het water door manoeuvreerde: kleine weggetjes kronkelen zich door een gebied van 11.000 hectare met 1.100 meren!

1.100 meren en ik had nog nooit van dit gebied gehoord!

Engeland, de VS en Canada kloppen zichzelf allemaal op de borst vanwege hun meren – Great Lake District hier, Great Lake District daar – maar de meren bij Villars-les-Dombes lijken in stilte te worden gekoesterd. Ik reed er helemaal in mijn eentje. Nergens een toeristenbus te zien.

“De meren zijn eeuwenoud en ooit aangelegd door monniken”,  vertelde het toerismebureau van het departement Ain me. “Sinds de 11de eeuw worden ze vooral gebruikt door vissers. En al die meren zijn met elkaar verbonden door een ingenieus kanalenstelsel.”

Ze zijn aangelegd, dus eigenlijk zijn het een soort vijvers. Er zijn dijkjes, slootjes en mini-sluisjes die het water kundig langs en door de vele honderden vijvers leiden.

Vissers lopen er al eeuwen doorheen. Ze trekken ook nu nog steeds op traditionele manier hun netten achter zich aan. De grootste vangst bestaat uit karpers.

En verder is het een prachtig en rustig natuurgebied, vlakbij Lyon. Je kunt er wandelen en fietsen en vogels spotten. Er zijn hutten aan het water waar je ongemerkt via kijkgaten flora en fauna kunt bestuderen of kikkers kunt beluisteren.

Dat ontdekte ik dus allemaal toevallig terwijl ik er was voor een reportage over een heel ander onderwerp. Lang leven mijn werk!

En als ik de beste tip mag geven, die ik zelf kreeg van een lokale gids: ga er ’s morgens vroeg heen, als het nog donker is en niet te bewolkt. Trek een paar goede schoenen of laarzen aan en bekijk op het vlakke land de zonsopkomst en luister hoe de dieren wakker worden.  

Voor wie dat nog niet romantisch genoeg is: er zijn ook houten hutjes die ín het water staan, waar je kunt logeren. Je moet er met een bootje naar toe varen en je mag in de hut, boven het water, overnachten.

Wat nou Great Lake District? Op naar Villars-les-Dombes!

Vlokjes sneeuw, lichtjes, blije kindergezichten en warme chocola. Als ik denk aan de winters in Parijs realiseer ik me nog eens hoe mooi de stad is. Ik ben gek op de zomer – de terrassen zitten vol en de Parijzenaars bloeien op – maar in de winter laat Parijs z’n intieme en warme kant zien.

Dus: warme kleren aan en naar buiten! Al was het maar omdat je dan op de leukste pleinen (Place Saint-Sulpice bijvoorbeeld) en bekendste straten (Boulevard Saint-Germain onder meer) glühwein kunt drinken.

Toen onze kinderen klein waren namen we ze altijd mee naar de grote warenhuizen – althans: de buitenkant. Galeries Lafayette en Printemps zijn al jaren verwikkeld in een vriendschappelijke wedstrijd: wie maakt aan het eind van het jaar de mooiste kerstetalages? Het zijn ware spektakels met muziek, bewegende poppen en dieren en verlichte miniatuurgebouwen. Ik mocht ooit de hoogst verantwoordelijk bij Printemps interviewen. Die legde me uit hoe kunstenaars en specialisten worden ingehuurd om al dat fraais te bedenken en te maken. Ik vroeg hem hoeveel voorbereidingstijd nodig was om die etalages te maken. Die vraag stelde ik in december. Hij zei: volgende week beginnen we met de etalages van volgend jaar.

Als er sneeuw is krijgt Parijs een betoverend laagje. Witte kades langs de Seine, waar verliefde stellen hun voetstappen in zetten. Witte hellingen in het Parc des Buttes-Chaumont, waar Parijzenaars stiekem hun ski’s onderbinden en naar beneden suizen. En droge voeten in eeuwenoude winkelgalerijen: wat is er mooier dan even voor de sneeuw te schuilen in Galerie Vivienne?

Wie trouwens eens buiten de gebaande paden wil treden: ook rondom Parijs kan het er sprookjesachtig aan toe gaan. Als ergens alles uit de kast wordt getrokken om voor feeërieke taferelen te zorgen dan is het wel op Franse kastelen. Château de Chantilly (aan de noordkant), Château de Fontainebleau (aan de zuidkant) en zelfs Château de Breteuil (tussen Amiens en Parijs) worden prachtig versierd en uitbundig en sfeervol verlicht. En wie gewoon even vanuit Parijs in de metro wil stappen: ook Château de Versailles is een winterse topbestemming, met een speciale kerstvoorstelling én een ‘barokke’ Kerstman.

Ook verplichte winterkost: warme chocolademelk. Wereldberoemd is die van Angelina – maar ga dan wel naar de oudste, mooiste en beroemdste vestiging, die aan de Rue de Rivoli. Ze maken er een kop voor je klaar met gesmolten chocola uit Niger, Ghana en Ivoorkust.

Nu we het daar toch over hebben: rond de feestdagen hebben Parijzenaars bijna allemaal één favoriete bestemming en bezigheid. Ze zijn bereid om er uren voor in de rij te staan. Als je groepen mensen geduldig op een trottoir ziet staan, dan weet je het: hier is een patissier gevestigd die zijn jaarlijks Bûche de Noël maakt, een ‘kerststammetje’. Het is een soort taart, traditioneel in de vorm van een boomstam, maar de banketbakkers laten hun fantasie de vrije loop. Ter illustratie: Yann Couvreur maakte vorig jaar een bûche in de vorm van een sneeuwlandschap met daarop zes slapende en opgerolde vosjes. Ik bedoel maar. Parijs is adembenemend in de winter.

Ik moest voor mijn werk naar Calais. Een verhaal maken over de migranten daar, die Het Kanaal oversteken. Onderweg op de snelweg wilde ik nog even (handsfree) de redactie bellen voor overleg. Helaas. Er was geen telefoonnetwerk. Ik reed bijna een half uur zonder dat ik kon bellen.

Voor de televisie was ik in Normandië. We maakten een reportage en moesten die doorsturen naar Hilversum. Dat gaat via een speciaal apparaat met acht simkaarten. Helaas. Er was op de plek waar we filmden geen 4G-netwerk, wat minimaal nodig is voor het verzenden van tv-beelden.

In Bretagne schreef ik een verhaal voor de krant. Dat moest snel, vlak voor de deadline. En dus ook snel opsturen, via mijn laptop. Maar nee. Ik zat in mijn auto mijn verhaal te tikken, in een fraai dorpje zonder goede verbinding. Dus moest ik noodgedwongen een heuvel oprijden in de omgeving: daar was wel een signaal.

In Frankrijk zijn er anno 2023 nog volop zones blanches: gebieden waar je niet of nauwelijks verbinding krijgt met je mobiele telefoon. Gewoon omdat er geen antennepalen in de buurt staan.

Eind 2022 waren er verspreid over Frankrijk nog ruim 2.700 plekken waar je mobiele telefoon noodgedwongen stil blijft. Vaak zijn het gebieden met heel weinig huizen en bewoners.

Volgens officiële cijfers is 187.000 vierkante kilometer in Frankrijk (29 procent van het totaal) ‘heel dun’ bevolkt. De telefoonaanbieder ziet er geen brood in om daar een antenne neer te zetten. Omgerekend hadden eind 2022 ruim 700.000 Fransen helemaal geen mobiel netwerk, en nog eens 700.000 Fransen woonden in een gebied met maar één aanbieder.

Ter herinnering: in 2017 beloofde president Macron dat héél Frankrijk al in 2020 bedekt zou zijn met snelle tot ultrasnelle mobiele netwerken. Het werd door de regering de ‘New Deal’ van de Franse telecom genoemd. Álle Fransen aan het mobieltje.

Niet dus, weten we nu. Het ontbreken van een netwerk leidt zelfs regelmatig tot problemen – soms klein en soms groot.

Campinghouders klagen regelmatig dat ze belletjes van toeristen niet ontvangen. Tussen de tenten en caravans op mooie plekken in de bergen of bossen kan helaas niet gebeld worden.

In het dorpje Hannappes, in Noord-Frankrijk, kreeg de echtgenote van de zeventigjarige François Carion vorig jaar thuis een hartaanval. Hij had geen vaste telefoonlijn maar wel een mobiel. “Ik probeerde de ambulance te bellen, maar dat lukte niet. Ik heb een vriend gebeld die brandweerman is, maar kreeg daar ook geen verbinding’’, vertelde Carion achteraf. Zijn vrouw overleed. De burgemeester van het dorp vraagt al jaren tevergeefs om een zendmast.

Dat zijn gelukkig uitzonderingen. En laten we niet vergeten dat ook de Fransen zélf soms de vooruitgang tegenhouden. In plattelandsdorpen wordt regelmatig geprotesteerd als de burgemeester van plan is een hoge zendmast neer te laten zetten. Liever geen 4G dan een lelijke mast in het dorp.

Wij wonen zelf in een klein dorp en hebben alleen 4G in één kamer boven, én als we in de tuin (richting het noorden) staan. Gelukkig is hier sinds kort glasvezel aangelegd. Dat heeft jaren geduurd. Zo’n kabel doortrekken naar een klein dorp was blijkbaar voor niemand een prioriteit. Toen die er eenmaal was, kon iedere inwoner afzonderlijk glasvezel aanvragen: van de straat naar het huis. Dat deden we. Er hoefde maar één kabel te worden opgehangen: van de paal die op de weg staat, naar ons huis. De aanvraag daarvoor deden we in april. De aansluiting was er in december. Lang leve de New Deal.

Frankrijk heeft een fascinatie voor z’n sterren. En als twee sterren één amoureus koppel vormen dan is het helemaal feest. Niet alleen de roddelpers maar zelfs Franse kwaliteitskranten en televisie-journaals zwijmelen nog wel eens weg als liefde, glitter en glamour samenvallen.

En we hebben hier natuurlijk nogal wat van die koppels gehad. Édith Piaf was met bokser Michel Cerdan. Je had een president (Sarkozy) met een fotomodel (Carla Bruni). Alain Delon en Romy Schneider vormden een legende. ‘Sartre en De Beauvoir’ hebben niet eens voornamen nodig. Zeg je Serge Gainsbourg, dan zeg je Jane Birkin (of Brigitte Bardot, of nog een heleboel anderen – maar dat is weer een ander verhaal.)

Anno 2023 is er weer zo’n sterrenkoppel waar de spanning en de schoonheid van afdruipt. Zij is Leïla Bekhti en hij is Tahar Rahim. Beiden acteurs, beiden sterren, beiden in Frankrijk geboren en met Algerijnse roots. Wil je hedendaagse Franse glamour zien, google dan even een foto van deze twee.

Ik zeg er eerlijk bij: ook ik weet pas sinds kort dat zij een stel zijn.

Rahim werd bij het grote publiek buiten Frankrijk in 2021 bekend door zijn angstaanjagend goede rol als seriemoordenaar in de Netflix-serie The Serpent. In Frankrijk is hij al sinds 2009 een beroemdheid. Hij kreeg toen zeer lovende kritieken voor z’n acteerprestaties in Un prophète van regisseur en scenarioschrijver Jacques Audiard.

Bekhti speelde in diezelfde film en leerde er op de set haar toekomstige echtgenoot kennen. Ze maakte in ongeveer dezelfde periode als Rahim carrière. Haar vertolking van een ‘banlieuemeisje’ in Tout ce qui Brille in 2010 was een groot succes in de bioscoop. Dit jaar speelde ze in een humoristische serie op de streamingdienst Prime met sterren als Gad Elmaleh en François Damiens.

Tot zover de feiten. En dan nu de magie.

Ik ben geen groupie, maar eerlijk is eerlijk: dit stelt spreekt in heel veel opzichten tot de verbeelding. Het zijn iconen. ‘L’un des couples les plus discrets et les plus glamours’, schreef Marie Claire. Ze zijn al sinds 2010 samen, er zijn geen relationele schandalen bekend, en ze hebben drie kinderen die ze ook nog eens buiten het oog van de camera’s houden. Hulde dus.

Héél soms praten ze wel eens over hun relatie. En dan is het één en al wederzijds respect en wederzijdse bewondering. Twee grote sterren, twee geslaagde carrières, één succesvol huwelijk. Het kàn, zelfs in Frankrijk met z’n toch wel conservatieve tradities, machocultuur en overspelige sterren. Hun succes is ook opvallend omdat jonge Fransen tegenwoordig zweren bij reality-series waar modelachtige dommeriken met botox aan de lopende band – en live op tv – ruzie maken en van partner wisselen.

Niet Bekhti en Rahim. “De eerste seconde dat ik haar zag wist ik dat ze mijn vrouw zou worden en de moeder van mijn kinderen”, zei hij. “We zijn heel verschillend. Hij is nauwgezet, ik ben chaos, dus we vullen elkaar precies aan”, zei zij.

En dan is er nog dat andere aspect: de camera. De camera is verliefd op deze twee. Geef Rahim en Bekhti een rol, en er gebeurt iets. Hun charisma en talent werken bijna hypnotiserend.

Het goede nieuws: er valt heel veel van ze te genieten. In de serie The Eddy speelden ze kortgeleden weer eens samen. Rahim mag Charles Aznavour spelen in een film die volgend jaar uitkomt. En Bekhti neemt regelmatig stelling tegen racisme en seksisme. Samen met Omar Sy steunt ze een stichting die activiteiten organiseert voor kinderen in ziekenhuizen.

U snapt het: ik ben verkocht.

In een drukke stad heb je groen nodig. Met alleen beton en uitlaatgassen is het leven niet leuk, hoe mooi de musea en hoe gezellig de caféterrassen ook zijn. En laten nou in Parijs ongeveer drie keer zoveel mensen per vierkante kilometer wonen als in New York of New Delhi. Parijs is 105 km2 groot en telt ruim twee miljoen inwoners. Dat vinden best veel Parijzenaren verstikkend. Dus bomen en planten zorgen voor een beetje rust en ruimte.

Grappig feitje: de plek in Parijs met het meeste groen is de plek met het minste leven. Nergens staan namelijk zo veel bomen in de stad als op begraafplaats Père Lachaise: het zijn er meer dan vierduizend. Vijf tuinmannen en -vrouwen zijn er dagelijks in de weer.

Ik heb zelf twee favoriete parken in Parijs. De Jardin du Luxembourg is een park voor iederéén. Er zijn speeltuinen, tennisvelden en petanquebanen, maar ook picknickplekken, een museum en de romantische Fontaine Médicis. Van een heel andere orde is de elegante en symmetrische Jardin du Palais Royal, achter de Comédie Française. Een kleine oase vol charme. Ik was ooit op bezoek bij iemand die hier woonde, letterlijk: in een van de panden rondom het park. Het uitzicht op de bomen en de vijver was – ik kan het niet anders zeggen – adembenemend.

Maar ik wil het eigenlijk hebben over de twee grote bossen bij Parijs. Aan de zuidoostkant ligt het Bois de Vincennes, dat 995 hectare groot is. Aan de westkant ligt het Bois de Boulogne, zo’n 845 hectare. Ik ken beide bossen goed. Mijn oudste zoon ging naast het Bois de Vincennes wonen, mijn jongste zoon naast het Bois de Boulogne. Met de eerste wandelden we over de lange paden naar het eeuwenoude Château de Vincennes en huurden we een roeibootje in een van de meertjes. Met de tweede namen we de hond mee naar de plek in het bos – naast de paardenrenbaan – waar héél veel hondenliefhebbers komen om hun dieren samen te laten spelen.

In het drukke Parijs zijn mensen gehecht aan hun parken en bossen. En helemaal nu, met de klimaatveranderingen. Als er ook maar één boom ergens dreigt te sneuvelen, dan wordt er meteen een online petitie op poten gezet om die boom te redden. Dat was al zo bij het Champ-de-Mars naast de Eiffeltoren. Het park werd op de schop genomen, mede vanwege de aanstaande Olympische Spelen, en een twintigtal bomen moest gekapt worden. Een storm van protest stak op, een petitie werd 90.000 keer ondertekend en het gemeentebestuur gaf toe: de kettingzagen werden weer opgeborgen.

Nu speelt hetzelfde bij het Bois de Vincennes. De stad Parijs is er bezig met een ‘herinrichting’ van het bos. Sommige boomsoorten worden gekapt, mede omdat metrolijn 1 er wordt uitgebreid. Maar de tegenstanders noemen het ‘Disneylandisation’, omdat natuur zou moeten wijken voor recreatie. En als Fransen verwijzen naar iets Amerikaans bedoelen ze dat nooit positief. Ook hier roerden de actiegroepen zich en ook hier bond de overheid in. De uitbreiding van de metro is opgeschort vanwege ‘mogelijk aanzienlijke schade aan de natuur’.

Het is dan wel weer grappig dat midden in dat Bois de Vincennes elk jaar het popfestival We Love Green wordt georganiseerd, met tienduizenden bezoekers. Volgens de tegenstanders vertrappen die bezoekers de natuur, volgens de organisatoren is het festival juist bedoeld om het natuurbewustzijn te vergroten.

Mijn oudste zoon bewandelt de middenweg. Hij wandelt graag in het bos én gaat naar het popfestival.

Kort geleden maakte ik een roadtrip. Een echte: zo’n zeshonderd kilometer van Parijs tot aan de punt van Bretagne, de Finistère. En wat een moois zie je dan.
Als correspondent wil je wel eens opgaan in je werk. Je volgt dagelijks het nieuws, doet verslag van stakingen en inflatie, en vergeet ondertussen hoe mooi het land is. Zo’n roadtrip doet dan wonderen.
Om even de sfeer te schetsen: begin in L’Hôtel in Saint-Germain-des-Prés waar Oscar Wilde zijn laatste dagen doorbracht. Gewoon om aan het begin de sfeer en grandeur van Parijs mee te krijgen.

Hoe mondain wil je het hebben?

En dan rijden maar, naar het westen. Na een uurtje zit je in Normandië en kom je langs oneindige weilanden waar koeien al grazend je kaasje voor-produceren. De kust lonkt, de route gaat langs eeuwenoude huisjes met houten balken in de gevels. En wat indrukwekkend blijft: de immense D-day-stranden.

Hoe historisch wil je het hebben?

Ik zie langs de weg een automaat staan waar je verse oesters ‘uit de muur kan trekken’. Gewoon op een kleine parkeerplaats. Maar dat terzijde. Na Caen verandert alles. Geen driebaanswegen meer. Ruwer landschap. Ik ken de Mont Saint-Michel en toch ben ik opnieuw betoverd als ik het eiland uit mijn autoraampje zie. Volgende bestemming: Bretagne. Je weet het meteen als je er binnenrijdt. De namen op de verkeersborden. Ik zie Ploufragan en Gommenec’h en herinner me dat we – na een eerste reis hier – zeiden dat we onze twee katten Pleucadeuc en Questembert zouden noemen.Hier liggen ook de stenen van Bod-er-Mohed, daterend van duizenden jaren vóór onze jaartelling. Het werd de ‘Grot van de Feeën’ genoemd en ook ‘De Dwergenkamer’.

Hoe sprookjesachtig wil je het hebben?

Ik parkeer bij de baai van Plouezoc’h, in de noordelijke punt van Bretagne, en loop over zanderige paadjes langs het water: uitzicht op zee en vissers, nergens toeristen of hoge bebouwing. Zeemeeuwen begeleiden me vanuit de lucht.Maar ik moet naar het zuiden van de Finistère. Op kleine weggetjes door ruw landschap en minuscule dorpjes zie ik een verkeersbord: ‘overstekende koeien’. Dan wordt alles heuvelachtig en zwart. Het zijn de geblakerde resten van de enorme bosbranden van de vorige zomer. Hoe lang duurt het voor de natuur zich herstelt? De aarde lijkt een jaar later nog steeds bezaaid met alleen maar grijze as en zwarte kooltjes.

Hoe treurig wil je het hebben?

Hier ligt nóg een Mont Saint-Michel. Een ruim driehonderd meter hoge berg die net als de rest van de omgeving zwartgeblakerd is. Bovenop prijkt de kapel van Saint-Michel de Brasparts. Een jaar geleden sloegen de vlammen hier wild om zich heen, alles werd geveld – behalve dit ene gebouwtje. “De kapel bleef rechtop staan, zelfs toen het vuur likte aan de gevel’’, schreef een poëtische journalist destijds. Dat was geen goddelijke ingreep en ook geen wonder, zei de lokale kerkleiding: de kapel staat op een stenen ondergrond zonder begroeiing en – blijkbaar – op veilige afstand van brandende bomen.

Ik rijd verder, ga richting Plomeur in het zuiden en eindig op La Plage de la Torche: een uitgestrekt zandstrand dat een topbestemming is voor surfers. De ene na de andere duikt tussen de rotsen met een plank de zee in. Ik ga zitten in het zand. Ik denk aan Oscar Wilde, aan oesters, aan feeën en aan likkend vuur.

Mijn roadtrip is geslaagd

Bij onze Auchan-supermarkt (met een duizelingwekkende 65 kassa’s) zijn nieuwe schappen neergezet. ‘Le Corner Français’ staat erboven. Het is vreemd dat het er half in het Engels staat, want de producten die er liggen zijn juist nadrukkelijk Frans en de bedoeling is dat de Fransen die kopen om hun eigen Franse economie te steunen.

Maar goed, ondanks het Engels vind ik het een lovenswaardig initiatief. Het is president Macron geweest die er de afgelopen jaren continu op hamerde: koop eigen waar. Met miljoenensubsidies worden Franse bedrijven die verhuisden naar lagelonenlanden zelfs aangemoedigd terug te keren naar de moederschoot, Frankrijk dus.

Een goed idee, maar toch. Mag ik er, als serieuze correspondent, twee kanttekeningen bij plaatsen?

De Auchan-aanpak is begrijpelijk, want niet alleen Macron maar Franse politici in het algemeen hameren er al jaren op dat we onze eigen producten en producenten moeten steunen – of het nou gaat om tomaten of Renaults. Maar als de Chinezen of de Amerikanen iets soortgelijks doen, dan schreeuwen Franse politici moord en brand.

Toen president Macron eind vorig jaar bij president Biden op bezoek ging had hij flinke kritiek op Bidens ‘buy American’-beleid, maar dat is precies hetzelfde als wat mijn Auchan doet op aanbevelen van Macron.

Ten tweede: bij die Franse ‘corners’ is het vaak opvallend stil. Het is er zelfs zó stil dat het Franse tv-journaal er een reportage over maakte. Wat bleek? Die ambachtelijk in Frankrijk gemaakte truien zagen er heel fraai uit maar waren voor de doorsnee Auchan-klant veel te duur. Twee schappen verder lag een Made in China-trui voor een kwart van de Franse prijs.

Dat is eigenlijk overal het probleem als het gaat om de ‘Koop Franse Waar’-campagne. De bedoelingen zijn goed, maar het is niet te betalen.

Een belangrijke reden daarvoor is een oude kwaal van de Franse economie: de belastingdruk. Die is enorm hoog in vergelijking met concurrenten. Frankrijk int vier keer zoveel bedrijfsbelasting als Duitsland doet, becijferde het Institut Montaigne, een liberale denktank.

President Macron doet z’n best. Hij zet in op belastingverlagingen maar de verschillen met buurlanden blijven groot. Het Franse kledingmerk Royal Mer zegt de omzet heel voorzichtig te zien stijgen dankzij Macrons pro-Frankrijk campagne. “Maar het blijft kwetsbaar: we kunnen niet dezelfde prijzen bieden als Aziatische producenten.” Kledingmerk Jules kwam met een Made in France-spijkerbroek (sorry: ze gebruiken zelf die Engelse woorden). “Ons concept ‘Made in France’ heeft een prijskaartje, maar we leveren wel kwaliteit en zorgen voor banengroei.”

Overigens biedt ‘Made in France’ geen garantie op een honderd procent Frans product. Een trui die is gemaakt met katoen uit Azië en is geverfd in Noord-Afrika en in Frankrijk daarna alleen nog in elkaar wordt genaaid: dat shirt mag zich gewoon officieel een Frans product noemen. De wet zegt: als het laatste deel van het productieproces maar Frans is.

En er is ook volop fraude. In Marseille werd vorig jaar 4,5 ton aan groenten en fruit in beslag genomen: de zogenaamd ‘Franse’ mandarijnen bleken niet uit Frankrijk te komen. Daar is ook al een naam voor bedacht, dit keer wel in het Frans: de mandarijnen waren francisé.

Het ministerie van Economische Zaken deed landelijk onderzoek naar producten die zich presenteren als ‘100 procent Frans’. In vijftien procent van de gevallen was sprake van fraude en oplichting: zelfs de ruime formulering in de wet werd niet eens nageleefd.

Frank Renout is correspondent voor verschillende Nederlandse en buitenlandse media in Frankrijk, waaronder het ‘NOS Journaal’ en het AD. En hij is onze columnist.

Alle kenners weten het: Place de Furstemberg geldt zo’n beetje als het meest romantische pleintje van Parijs. Verstopt achter de boulevard Saint-Germain, stil en intiem, en ideaal voor een eerste (of tweede of derde…) kus met je geliefde.

In feite is het een rotonde, maar dan zó klein en lieflijk dat die typering volledig misplaatst is. Toch is er iets met rotondes in Parijs. Ze zijn als een soort microkosmos. Als er ergens een rotonde is, dan is er ook een café, een metrohalte en een krantenverkoper. De buurt komt er samen. Het is dus de ideale plek voor journalisten om te observeren en allerhande bewoners te spreken. Ik kwam regelmatig op Place Gambetta, een plein/rotonde in het noordoosten van Parijs.

Dat is inmiddels het plein van de metamorfosen. Zo’n 25 jaar geleden was het een rauwe wijk, bijna een no-goarea. Het was er vervallen en niet veilig. Zo’n tien jaar geleden was de wijk juist in de mode: de appartementen waren er nog betaalbaar, dus jongeren en studenten streken er neer. En nu is het gerenoveerd à la 2022. Er liggen brede fietspaden en er zijn modieuze houten halfronde ‘zitplaatsen’ ingericht. Het is niet meer rauw en niet meer jong. Het is bijna Hollands netjes. Gelukkig is Café Le Gambetta er nog met z’n miniterras. De krantenkiosk is er ook nog, maar die is – net als alle andere in Parijs – gemoderniseerd. Het enige écht klassieke element dat behouden lijkt, ligt in een zijstraat: de halfronde art-decobioscoop MK2 Gambetta.

Precies het tegenovergestelde is Place Victor Hugo, een plein/rotonde aan de westkant van Parijs. Natuurlijk: het inkomensniveau in deze chique wijk is niet te vergelijken met het populaire Gambetta, maar Place Victor Hugo ademt met z’n kasseien, zilverberken en mooie panden een en al oude charme die in voorbeeldige staat wordt gehouden. Er lopen deftige dames met kleine hondjes, je kan er oesters eten bij Brasserie Victor Hugo en Lenny Kravitz woont er naar verluidt om de hoek – maar zelfs zonder al die franje is en blijft het een prachtig plein.

Mijn favoriet dan. Place Saint-Georges, vlak onder Pigalle en bijna naast Hôtel Amour. Het is nóg kleiner dan Place de Furstemberg. Eigenlijk is het niets meer dan een soort fraaie minirotonde op de Rue Notre Dame de Lorette, die omhoog klimt richting Montmartre. Met kasseien, een standbeeld in het midden en rondom majestueuze gebouwen achter fraaie zwart hekwerk. De 19de-eeuwse president Adolphe Thiers woonde hier: in het pand is nu een bibliotheek gevestigd, de tuin erachter is openbaar. En ja, er is een metrohalte en er is een café: het charmante café À La Place Saint Georges. Op het raam staat dîner avant et après spectacle, verwijzend naar het theater om de hoek.

Mijn advies: ga er heen als de zon onder gaat. Dan wordt het plein elke minuut mooier. De werkende mensen vertrekken, de bewoners zijn thuis, een enkeling drinkt of eet nog wat in het café. De lichtval verandert, de gebouwen en het standbeeld hebben nog heel even hun witte glans, en in het donker licht daarna alleen nog het bord métropolitain in rood en wit op. Ver weg klinkt het rumoer van Pigalle, maar hier – ’s avonds in de schemering op dit minuscule stille pleintje – is Parijs op z’n mooist.

Bonjour!

We zijn momenteel druk bezig met de nieuwe website van Leven in Frankrijk.

Over enkele dagen zullen we de nieuwe website lanceren, onze excuses voor het eventuele ongemak.